Waarom denken we toch zo graag in hokjes? (1) Mannen en vrouwen

De mens is van nature erg lui, daarom organiseren we alles om ons heen graag zo dat we er gemakkelijk mee uit de voeten kunnen. Het gaat ons er dan niet zozeer om of het wel helemaal correct is (immers, om dat vast te stellen is soms veel tijd en moeite nodig), maar vooral dat het op het eerste gezicht mooi past. Een goed voorbeeld hiervan is de neiging om iedereen in hokjes te willen indelen.

In de sociale psychologie wordt veel aandacht besteed aan het hoe en waarom van categoriseren van mensen in groepen. Het grote voordeel van het gebruik van hokjes is dat de wereld een stuk simpeler wordt. We hebben niet meer te maken met allerlei individuen die we één voor één moeten beoordelen, maar we kunnen uitgaan van een aantal categorieën mensen, die we voor het gemak ook meteen maar allerlei eigenschappen toedelen, waarvan we besloten hebben dat die bij een bepaald hokje horen. Dit is meestal gebaseerd op een combinatie van algemene opvattingen en persoonlijke ervaringen, aangevuld met een flinke dosis stereotypen.

Eén van de meest gebruikte hokjes is de verdeling man-vrouw. Het is vaak de meest voor de hand liggende indeling van mensen en tegelijk ook de meest problematische. Wanneer je de gehele mensheid indeelt in slechts twee groepen, dan ontkom je er niet aan die twee groepen met elkaar te vergelijken en tegen elkaar af te zetten. Het toeschrijven van verschillende eigenschappen aan mannen en vrouwen is op zich niet zo erg, maar het wordt al veel lastiger als we hier ook bepaalde waarden aan hechten.

In onze maatschappij zien we genoeg voorbeelden van hoe het enkel behoren tot de categorie man of vrouw verregaande gevolgen kan hebben wat betreft status, macht, kansen en veiligheid. Dit is echter niet waar ik het over wilde hebben. Ik wil het kleiner houden, en het puur hebben over hoe we in het dagelijks leven bijna obsessief bezig zijn met de hokjes man en vrouw en vooral hoe verschillend we wel niet zijn.

Natuurlijk zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen, maar deze zijn lang niet zo groot en wijd verspreid als steeds maar weer gezegd wordt. Onlangs was er nog aandacht in de media over een grootschalige studie gepubliceerd in de Journal of Personality and Social Psychology die had aangetoond, dat wat betreft persoonlijkheidskenmerken, er geen grote verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. En dat is ook niet zo gek, want bij zulke grote groepen mensen kan het haast niet anders dan dat er meer variatie zit binnen een groep, dan tussen de groepen.

Meer nog dan met karakterverschillen tussen mannen en vrouwen is onze maatschappij geobsedeerd met hoe mannen en vrouwen zich zouden moeten gedragen. Het is niet genoeg dat we zeggen hoe je bent volgens jouw hokje, nee je moet je vervolgens ook nog gedragen op zon manier dat mooi past bij ons verwachtingspatroon.

Als je vindt dat het wel meevalt, dan moet je maar eens kijken hoe er bijvoorbeeld wordt gereageerd als een vrouw een topfunctie in een bedrijf krijgt. Negen van de tien keer wordt haar gevraagd (of verweten) wie er voor haar kinderen zorgt, terwijl dit bij mannen zelden aan de orde is. Mannen krijgen juist weer verwijten of rare blikken als ze thuis willen blijven bij de kinderen, of als ze een beroep kiezen dat gezien wordt als een soft vrouwenberoep.

Afwijkend gedrag afwijkend van de stereotypen die we als maatschappij besloten hebben en bij bepaalde hokjes horen wordt vaak niet geaccepteerd, terwijl het meestal om dingen gaat die er eigenlijk helemaal niet toe doen. Toch vinden veel mensen het erg belangrijk en zijn ze van mening dat je er niet vroeg genoeg mee kan beginnen duidelijk te maken hoe mannen en vrouwen verschillen. Wat we kinderen hiermee aandoen, daarover wil ik het volgende week over hebben.

Deze blogpost verscheen oorspronkelijk op de website van de Faculteit Psychologie van de Open Universiteit Nederland.